Koniki polskie to prymitywna rasa koni, która jako jedyna na świecie wywodzi się bezpośrednio od dziko żyjących koni - tarpanów [Equus gmelini Ant., forma silvatica Vet.], które do końca XVIII wieku można było spotkać na lesistych obszarach dawnej Polski, Litwy i Prus. Są one jedną z najmniej licznych ras koni hodowanych w Polsce, uważaną za relikt naszej rodzimej przyrody, objętą hodowlą zachowawczą. Po swoich dzikich przodkach odziedziczyły nie tylko charakterystyczne myszate umaszczenie, z ciemną pręgą biegnącą przez grzbiet, niewielki wzrost [ok. 135 cm wysokości w kłębie] ale także szereg cech biologicznych świadczących o bliskiej styczności z tarpanami. Charakteryzują się dużą wytrzymałością, odpornością na choroby, łatwością w przystosowaniu się do naturalnych warunków środowiskowych. Hodowlę i chów koników polskich można prowadzić zarówno w warunkach stajennych, jak i na swobodzie, a więc bez jakichkolwiek zadaszeń czy budynków stajennych. W stosunku do ludzi są bardzo przyjaźnie nastawione i odznaczają się wyjątkową łagodnością. Dzięki tym cechom psychicznym wykorzystywane są do jazdy wierzchem, w zaprzęgu oraz w hipoterapii.
Do Popielna pierwsze koniki polskie przybyły pod koniec 1949 roku. Od 1955 roku ich hodowla prowadzona jest w dwóch niezależnych grupach. Jedną z nich stanowią koniki hodowane systemem stajennym [tradycyjnym], natomiast drugą koniki hodowane systemem wolnościowym [na swobodzie], które utrzymywane są w rezerwacie leśnym o powierzchni ok. 1620 ha. Grupa rezerwatowa koników traktowana jest podobnie jak inne dziko żyjące zwierzęta na terenie rezerwatu [np. sarny, jelenie, dziki], a tym samym ingerencja człowieka w tę grupę ograniczona jest do niezbędnego minimum. Sprowadza się ona do kontroli liczebności, utrzymania populacji koników na poziomie zapewniającym ich naturalną reprodukcję oraz kontroli liczby haremów [tabunów]. Obecnie na terenie rezerwatu przebywają cztery tabuny, z których każdy złożony jest z ogiera - pełniącego funkcję zarówno przywódcy, jak i reproduktora oraz klaczy [średnio 5 sztuk w tabunie] i ich przychówku.
Rezerwat
położony jest na półwyspie w kształcie maczugi; otoczonym jeziorami
Bełdany, Mikołajskie, Śniardwy i Warnołty, a więc w centrum Mazur, w
pobliżu miasteczek Ruciane-Nida i Mikołajki. Półwysep, wchodzący w
skład Puszczy Piskiej, pod względem roślinności obejmuje głównie lasy
iglaste z domieszką drzew liściastych, enklawy lasu liściastego, a
także łąki śródleśne, torfowiska i bagna. U jego podstawy, w środkowej
części, znajdują się dwa małe jeziorka [Smolak Mały i Smolak Duży],
które wraz z otaczającymi go jeziorami, stanowią naturalne wodopoje dla
koników i pozostałych dzikich zwierząt. Teren rezerwatu został w sposób
naturalny podzielony pomiędzy ogierami [przywódcami tabunów] na rewiry,
których granice, w niepisany sposób, są na ogół przez tabuny
przestrzegane.
Koniki polskie, które można oglądać w rezerwacie popielniańskim, pomimo
tego, że są już niejednokrotnie 4-5 pokoleniem tych, które tę hodowlę w
1955 roku zapoczątkowały, nie uciekają na widok człowieka i nie
przejawiają w jego kierunku jakiejkolwiek agresji. Dzięki temu możliwe
jest zwiedzanie rezerwatu, jego malowniczych zakątków i podglądanie
koników żyjących tak, jak kiedyś żyły tarpany. Umożliwiają to
zaprojektowane ścieżki przyrodnicze, które można pokonywać pieszo,
jadąc wierzchem na koniku polskim lub siedząc w bryczce zaprzężonej w
koniki. Widok pasącego się dzikiego tabunu na leśnej polanie, przy
wodopoju, zabawy źrebiąt czy walka ogierów, pozostawiają u
zwiedzających niezatarte wspomnienia.